Europejski Dzień Pamięci Ofiar Nazizmu i Stalinizmu – pamięć jako fundament demokracji

Każdego roku 23 sierpnia obchodzony jest Europejski Dzień Pamięci Ofiar Nazizmu i Stalinizmu, znany również jako Black Ribbon Day. Ustanowiony w 2008 roku przez Parlament Europejski, upamiętnia tragiczne skutki totalitarnych reżimów, które pozostawiły Europę podzieloną i zdeptaną przez ideologiczną przemoc 

Historia i geneza święta

Dzień ten wybrano nieprzypadkowo: w 1939 roku właśnie 23 sierpnia podpisano pakt Ribbentrop–Mołotow – tajne porozumienie między nazistowskimi Niemcami a Związkiem Radzieckim, które podzieliło Europę na strefy wpływów i przygotowało grunt pod II wojnę światową.

Inicjatywa formalnego ustanowienia tego dnia jako europejskiego święta pamięci zyskała poparcie 409 europosłów w deklaracji z września 2008 roku. Rok później, 2 kwietnia 2009 r., Parlament Europejski przyjął Rezolucję o Europejskim Sumieniu i Totalitaryzmie, która objęła pamięć o ofiarach wszystkich reżimów totalitarnych. Pierwsza oficjalna uroczystość odbyła się w Warszawie w 2011 roku wraz z podpisaniem Deklaracji Warszawskiej.

Statystyki ofiar – skala tragedii

Choć dokładne dane mogą różnić się między źródłami, szacunki świadczą o ogromie strat ludzkich:

• Reżim nazistowski był odpowiedzialny za co najmniej 13 mln ofiar: w tym niemal 6 mln Żydów, 200 tys. Romów, 3,3 mln radzieckich jeńców wojennych, 2 mln mieszkańców ZSRR, setki tysięcy osób niepełnosprawnych oraz cywilów (m.in. ofiar Powstania Warszawskiego)
• Reżim stalinowski z kolei doprowadził do śmierci szacunkowo między 6 a 9 mln osób, wliczając w to bezpośrednie egzekucje oraz ofiary przetrzymywania i zaniedbań w obozach, deportacjach, więzieniach i na zesłaniu

Przyczyny powstania reżimów i ich wspólny zarys

• Nazizm (III Rzesza) opierał się na ideologii rasizmu i ekspansji, szukając czystki narodowej i terytorialnych zysków, co doprowadziło do Holocaustu i agresji wojennych.
• Stalinizm (ZSRR) zaś opierał się na monstrualnej władzy państwowej, kolektywizacji, masowości systemu represji (Gulag), czystek politycznych i narzucenia władzy centralnej – wszystko w imię rzekomej obrony rewolucji.

Podczas gdy oba reżimy opierały się na całkowitej kontroli i terrorze, nazizm przewidział zbrodnie przeciwko konkretnym grupom jako politykę państwową, natomiast stalinizm wykorzystywał terror jako narzędzie polityczne i ideologiczne.

Wnioski i znaczenie pamięci

Europejski Dzień Pamięci Ofiar Nazizmu i Stalinizmu to nie tylko hołd składany tym, którzy cierpieli, lecz także przestroga przed powrotem ekstremizmów. Jak podkreślają unijni przywódcy, pamięć jest narzędziem budowania demokracji, pokoju i współpracy europejskiej