Przejdź do głównych treściPrzejdź do wyszukiwarkiPrzejdź do głównego menu
sobota, 26 lipca 2025 10:44
Reklama
Reklama

Tomaszowianki w Ravensbrück (w 76. rocznicę wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego dla kobiet)

30 kwietnia 1945 r. Armia Czerwona wyzwoliła niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny Ravensbrück, znajdujący się w pobliżu Fürstenberg na północy Brandenburgii (przy granicy z Meklemburgią - stąd często można spotkać informacje, że znajdował się w tym kraju związkowym Niemiec). Przybywały w nim także mieszkanki Tomaszowa Mazowieckiego 

Alodia Kapruziak (ur. 15.10.1907 w Tomaszowie Mazowieckim), córka Józefa i Teofili [il. 65]. Przed wojną pracowała w Tomaszowskiej Fabryce Sztucznego Jedwabiu, działała w Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego i Ochotniczej Żeńskiej Straży Pożarnej (była wicekomendantką). W latach 1939-1941 w konspiracji ZWZ (ps. „Brzoza”). W miejscu swego zamieszkania (w pobliżu siedziby gestapo przy ul. Zapiecek) powielała podziemne gazetki. Aresztowana 7.12.1941, więziona w Pińczowie, 10.04.1942 wywieziona do Ravensbrück (nr 10220), następnie Buchenwaldu (komando Wolfen, nr obozowy 10006). Po wojnie była urzędniczką Zarządu Miejskiego, a następnie Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Tomaszowie. Była trzykrotnie zamężna: w 1930 r. wyszła za Witolda Bergundera, w 1934 r. za Antoniego Kapruziaka, w 1945 r. za Władysława Strojnego. Odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Brązowym Krzyżem Zasługi, Medalem Zwycięstwa i Wolności. Zmarła 28.08.1979.

Reklama

W zbiorach Muzeum znajduje się kilka pamiątek Alodii Kapruziak - odznak i odznaczeń, jednak (z wyjątkiem Krzyża Oświęcimskiego [il. 66-67]) nie łączą się z jej pobytem w obozie koncentracyjnym.

Kazimiera Skwarkówna (ur. 2.01.1910 w Tomaszowie), córka Józefa i Teofili, siostra Alodii Kapruziak [il. 68]. W 1931 zdała maturę w Gimnazjum Humanistycznym. Działała w ZWZ (ps. „Kacha”). Była kolporterką wiadomości z nasłuchu radiowego, zbierała dobrowolne składki w Tomaszowskiej Fabryce Sztucznego Jedwabiu, informowała ZWZ o aresztowaniach pracowników TFSJ i niemieckich transportach prejeżdzających koło zakładów. Aresztowana 8.12.41. więziona w Piotrkowie, 10.04.1942 wywieziona do Ravensbrück (nr obozowy 10335). Mimo ciężkich warunków nie załamywała się, uczestniczyła w kółku historycznym prowadzonym przez Helenę Salską (nauczycielkę z Pabianic, organizującą tajne nauczanie w obozie). Ewakuowana w kwietniu 1945 do Szwecji, wróciła do Polski 25.10.1945 „Darem Pomorza”. Po wojnie używała nazwiska Skwerkowska. Ponownie pracowała w Tomaszowskich Zakładach Włókien Sztucznych (do emerytury w 1970). Odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Zwycięstwa i Wolności, Krzyżem Oświęcimskim. Była przewodniczącą Klubu Ravensbrück w Tomaszowskim Oddziale ZBOWID (z pracy społecznej w środowisku kombatanckim zrezygnowała wskutek utraty wzroku w 1993). Zmarła 17.1.1994. W naszych zbiorach znajduje się jej obozowa karta lekarska [il. 69-70].

Kazimiera Sujta (Soyta) (ur. 16.11.1917 w Szydłowie woj. kieleckie), córka Teofila i Marianny. Działała w ZWZ („ps. Żaba”), brała udział w nasłuchu radiowym i opracowywaniu wiadomości. Aresztowana 10.12.1941, więziona w Piotrkowie, 10.04.1942 wywieziona do Ravensbrück (nr 10337). Pod koniec kwietnia 1945 r. ewakuowana przez Danię do Szwecji. Odznaczona Medalem Zwycięstwa i Wolności i Srebrnym Krzyżem Zasługi. Stan zdrowia nie pozwolił jej na stałą pracę zawodową, chałupniczo szyła chusteczki, a po kilku latach przeszła na rentę inwalidzką. Zmarła 23.12.1988.

Na początku bieżącego roku zbiory naszego Muzeum wzbogaciły się o jej pamiętnik mówiący o ewakuacji z obozu i pobycie w Skandynawii. Reprodukujemy pierwsze strony pamiętnika i dołączone do niego wiersze [il. 71-75].

W transporcie z 10 kwietnia 1942 r. do Ravensbrück trafiły m.in. uczestniczki konspiracji ze Spały - Irena (ur. 1918; nr obozowy 10130) i Halina (ur. 1922; nr obozowy 10131) Poborcówny oraz Bronisława (ur. 1922; nr obozowy 10118) i Janina (ur. 1915; nr obozowy 10213) Cabanówny [il. 76].

Po wybuchu II wojny światowej położona nieopodal Tomaszowa Spała, przedwojenna rezydencja prezydentów Rzeczypospolitej (a wcześniej rosyjskich carów) stała się siedzibą niemieckiego Naczelnego Dowództwa na Wschodzie (Oberkommando Ost), a następnie dowództwa Wehrmachtu na obszar Generalnego Gubernatorstwa. Niewykluczone, że właśnie tu opracowywano plan „Barbarossa” - ataku Niemiec na ZSRR.

H. Poborcówna oraz J. i B. Cabanówny, dobrze znające Spałę jako córki tamtejszych leśników (działających w Związku Walki Zbrojnej),  zatrudniły się jako kelnerki w wojskowym kasynie; I. Poborcówna dzięki dobrej znajomości języka niemieckiego uzyskała pracę w biurze. Dzięki temu uzyskały dostęp do informacji na temat dowództwa niemieckiego rezydującego na dobrze strzeżonym terenie. Cennym źródłem wiadomości była biurowa makulatura. Cenne dla celów wywiadowczych brudnopisy zamiast do spalenia w kotłowni trafiały w ręce polskiego podziemia. Niestety, niezachowanie zasad ścisłej konspiracji, a być może i denuncjacja doprowadziły do tragedii. Cabanówny i Poborcówny zostały aresztowane 13 października 1941 r. Po kilkumiesięcznym okrutnym śledztwie w Radomiu, Łodzi i Piotrkowie Trybunalskim zostały wysłane do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück, gdzie 3 października 1942 r. o godzinie 18.00 zostały rozstrzelane. W 1989 r. odnaleziono urny z ich prochami w zbiorowym grobie na cmentarzu miejskim w Fürstenberg i ich nazwiska, choć niektóre z błędami, znajdują się obecnie na pamiątkowej tablicy. Ich ojcowie - Leonard Poborc i Stanisław Caban - zginęli w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau.

Zofia Górska (z męża Romanowiczowa, 1922-2010), łączniczka Związku Walki Zbrojnej, więźniarka Ravensbrück, a po wojnie pisarka i tłumaczka, współpracowała m.in. z londyńskimi „Wiadomościami” i paryską „Kulturą”, później także publikująca w prasie krajowej („Nowej Kultura”, „Tygodnik Powszechny”) - poświęciła siostrom ze Spały wiersz napisany wkrótce po ich śmierci. 

 

Czterem siostrom

Cabanównom i Poborcównom ze Spały, rozstrzelanym w październiku 1942 r.

Wieczór już się różowi, nasz wieczór dziewiczy.

Siostry, ręce podajcie i spójrzcie jak cudnie,

Ale płakać nie wolno, bo Pan Bóg łzy liczy

I żałować nie wolno, bo z żalem jest trudniej...

W taki dzień trzeba było ubrać nam się godnie

W suknie długie do ziemi - biały strój godowy,

I warkocze rozpuścić na plecach swobodnie,

I do ręki wziąć bukiet kwiatów liliowych.

A my tak bardzo szare... Siostry, dajcie dłonie!

Nas stroić będzie słońce, gdy nisko się zsunie,

I głowy nasze w złotej zabłyszczą koronie,

I suknie nasze w złotej przemienią się łunie.

A wiatr, co oddech wstrzyma wśród trawy i liści,

/Jakie liście już złote... Wnet umrą i one./

Powstanie i zawieje w poszumie i świście,

I do piersi nam przypnie po róży czerwonej.

Ravensbrück, 1942

 

Jak podaje W. Kiedrzyńska, oprócz Cabanówien i Poborcówien 3.10.1942 rozstrzelane zostały tomaszowianki Maria Brodzik i Janina Głuszcz (lat 30), ale nie posiadamy na ich temat żadnych informacji (być może informacja o ich pochodzeniu z Tomaszowa jest nieścisła). Rozstrzelana została też (data egzekucji nie jest znana) Zofia Piotrowska (ur. 15.08.1908 w Łodzi), córka Franciszka i Teodozji [il. 77].

Tomaszowianki były też przywożone do obozu w transportach z Radomia lub Kielc, nie zawsze miejsce ich pochodzenia jest zaznaczone na zachowanych listach transportowych.

W transporcie z Kielc (21 czerwca 1942 r.) znalazły się tomaszowianki Maria Lewandowska i Genowefa Raczkowska (łącznie transport liczył 64 kobiety, być może były tam inne mieszkanki Tomaszowa – niektóre nazwiska występują w mieście i okolicach – nie mamy jednak na ich temat żadnych informacji).

Maria Aurelia Lewandowska (ur. 19.09.1906 w Silniczce pow. Radomsko), córka Tomasza i Marii. Od 1940 r. w konspiracji, przenosiła meldunki i prasę konspiracyjną. Formalnie niezaprzysiężona (z uwagi na zaprzysiężenie 3 osób w rodzinie). Aresztowana 23.05.1942 w Tomaszowie za nieoddanie radia Niemcom i nasłuch radiowy. 21.06.1942 wywieziona do Ravensbrück (nr 12116). Po wojnie pracowała w Prezydium Miejskiej Rady Narodowej (do 1960). Odznaczona Medalem Zwycięstwa i Wolności, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Oświęcimskim. Zmarła 28.06.2003.

Genowefa Raczkowska z d. Szewczyk (ur. 14.02.1912 w Zawadzie), córka Franciszka i Ewy. Współpracowała ze swym bratem Janem Szewczykiem (ps. „Borowiecki”) zaangażowanym w organizacji podziemnej. Aresztowana przez gestapo 13.04.1942 za podanie broni wskazanej osobie. Więziona w Piotrkowie i Kielcach, nastepenie wywieziona 21.06.1942 do Ravensbrück (nr 12120), do Polski wróciła 21.06.1945. Odznaczona Krzyżem Oświęcimskim. Zmarła 21.11.1999.


Reklama

Podziel się
Oceń

Napisz komentarz

Komentarze

Dlaczego pod zdjęciami 02.05.2021 12:08
nie ma imienia i nazwiska osoby sfotografowanej?

Reklama
Wejdź na stronę 23.05.2022 20:16
https://www.muzeumtomaszow.pl/aktualnosci/tomaszowianki-w-ravensbruck-w-76-rocznice-wyzwolenia-niemieckiego-nazistowskiego-obozu-koncentracyjnego-dla-kobiet i kliknij na zdjęcie osoby, wtedy pojawi się imię i nazwisko sfotografowanej osoby.

Opinie

Reklama

Na SOR-ach w wakacje więcej pacjentów pijanych i pod wpływem narkotyków

Do szpitalnych oddziałów ratunkowych w wakacje często trafiają pacjenci pod wpływem alkoholu i środków odurzających. Może to wpływać na komfort innych hospitalizowanych, ale też na pracę personelu. W Wejherowie pijany pacjent skakał po szpitalnym łóżku i zdemolował część podwieszanego sufitu.Data dodania artykułu: 26.07.2025 09:05
Na SOR-ach w wakacje więcej pacjentów pijanych i pod wpływem narkotyków

Podaż nowych mieszkań spada, ale oferta rynkowa rośnie

W czerwcu, podobnie jak w całym drugim kwartale br., spadła sprzedaż nowych mieszkań w większości największych miast - wynika z raportu portalu RynekPierwotny.pl. Zmniejszyła się również aktywność inwestycyjna firm deweloperskich, co jednak nie zatrzymało wzrostu liczby mieszkań w ofercie.Data dodania artykułu: 24.07.2025 11:37
Podaż nowych mieszkań spada, ale oferta rynkowa rośnie

Producent „Lalki”: podziękowałem TVP za ofertę, ale postanowiłem jej nie przyjmować

Podziękowałem TVP za ofertę i po przeanalizowaniu postanowiłem jej nie przyjmować. Motywacja była wyłącznie biznesowa, myślę, że dostarczę do projektu koproducenta lub koproducentów na lepszych warunkach - wyjaśnił producent i scenarzysta nowej filmowej adaptacji „Lalki” Radosław Drabik.Data dodania artykułu: 22.07.2025 21:05
Producent „Lalki”: podziękowałem TVP za ofertę, ale postanowiłem jej nie przyjmować

W Parlamencie Europejskim słychać głosy krytyki wobec nowego budżetu UE

Propozycja Komisji Europejskiej dotycząca nowego budżetu na lata 2028-34 spotkała się z krytyką ze strony przedstawicieli największych frakcji w PE. Europosłowie Siegfried Muresan (EPL) i Carla Tavares (S&D) zarzucili KE marginalizowanie roli Parlamentu oraz próbę osłabienia kluczowych polityk unijnych - spójności i rolnictwa.Data dodania artykułu: 21.07.2025 14:27
W Parlamencie Europejskim słychać głosy krytyki wobec nowego budżetu UE

Łódzkie/ 21 zabytków z dofinansowaniem na renowację

Ponad 20 zabytków z woj. łódzkiego, w tym głównie kościoły i klasztory, ma przejść remonty i konserwacje przy wsparciu środków z programu „Ochrona zabytków” resortu kultury. Na ten cel w regonie rozdysponowano w sumie przeszło 6 mln zł.Data dodania artykułu: 21.07.2025 13:44
Łódzkie/ 21 zabytków z dofinansowaniem na renowację

Gawkowski: rekonstrukcja rządu w środę i czwartek - powstaną dwa duże resorty; jeden odpowiedzialny za gospodarkę, drugi za energetykę

W środę i czwartek nastąpi rekonstrukcja rządu, powstaną dwa nowe duże resorty: jeden odpowiedzialny za gospodarkę, drugi za energetykę - poinformował w poniedziałek wicepremier i minister cyfryzacji Krzysztof Gawkowski. Jeszcze dziś ma się odbyć spotkanie liderów ugrupowań koalicyjnych.Data dodania artykułu: 21.07.2025 13:20
Gawkowski: rekonstrukcja rządu w środę i czwartek - powstaną dwa duże resorty; jeden odpowiedzialny za gospodarkę, drugi za energetykę

Kaczyński o Braunie: uderza w nasze najbardziej elementarne interesy

Negowanie Holokaustu to haniebne kłamstwo historyczne - powiedział w niedzielę w Lublinie prezes Prawa i Sprawiedliwości Jarosław Kaczyński. Jego zdaniem to, co robi Grzegorz Braun jest uderzeniem w nasze najbardziej elementarne interesy, niszczy nasze stosunki ze Stanami Zjednoczonymi.Data dodania artykułu: 20.07.2025 17:22
Kaczyński o Braunie: uderza w nasze najbardziej elementarne interesy

Szefowa MRPiPS: będzie ustawa zakazująca bezpłatnych staży

Rozpoczynamy prace nad ustawą, która wprowadzi zakaz bezpłatnych staży - powiedziała na konferencji prasowej we Wrocławiu ministra rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk. Mają na tym skorzystać młodzi pracownicy - dodała.Data dodania artykułu: 20.07.2025 17:20
Szefowa MRPiPS: będzie ustawa zakazująca bezpłatnych staży
Reklama

Polecane

Podpisano umowę na budowę Branżowego Centrum Umiejętności

Podpisano umowę na budowę Branżowego Centrum Umiejętności

W czwartek, 24 lipca 2025 roku, w sali konferencyjnej Starostwa Powiatowego w Tomaszowie Mazowieckim, podpisano umowę na budowę Branżowego Centrum Umiejętności (BCU) przy Zespole Szkół Ponadpodstawowych nr 3 im. Jana Pawła II, czyli popularnej samochodówce. Całkowita wartość inwestycji to 23 886 600 złotych, z czego 9 111 197 zł pochodzi z dofinansowania w ramach Krajowego Planu Odbudowy. W wyniku przeprowadzonego przetargu wykonawcą prac została firma LK Inwest z Wrocławia. Pomimo krótkiego terminu realizacji – do końca 2025 roku – prezes firmy, Krzysztof Łuksza, zapewnił, że inwestycja zostanie ukończona w terminie. Powstanie Branżowego Centrum Umiejętności to jedno z najważniejszych przedsięwzięć oświatowych w naszym regionie.Data dodania artykułu: Wczoraj, 17:48
„Utrata równowagi”  w ramach cyklu Kultura DostępnaPrzystań, rzeka, saksofon i.., Dave Bo...Szukają lekarzy... na gwałtTeatr na Zamku zaprasza w najbliższa niedzielęPodpisano umowę na budowę Branżowego Centrum UmiejętnościKorekta rozkładu MZK, trasy objazdowe autobusów w związku z zamknięciem mostu na rzece PilicyZapraszamy na uroczystość 81. Rocznicy Wybuchu Powstania WarszawskiegoRafał Pacześ - ProkuraTOUR'a  w Helios na Scenie24 lipca Policja obchodzi swoje święto; kim jest statystyczny funkcjonariusz?„Szlak Mazovii” – Galeria Tomaszów ożywia historięNie ma wrażeń bez obrażeń – niepokojący trend w sieciUsługi szpitala się kurczą. Nie będzie chirurgii twarzowo - szczękowej
Reklama
Reklama
Reklama
Mieszkańcy skarżą się na uciążliwy hałas z firmy "Mordaka". Co na to przedsiębiorca?

Mieszkańcy skarżą się na uciążliwy hałas z firmy "Mordaka". Co na to przedsiębiorca?

Mieszkańcy Wąwału od dłuższego czasu skarżą się na uciążliwość działających tam firm. Piszą skargi do różnych instytucji, władz gminy wiejskiej Tomaszów. Nie ukrywają też, że czują się bezsilni, bo nikt na nie właściwie nie reaguje. Urzędy twierdzą, że nie mają odpowiednich narzędzi kontrolnych. Władze gminy pozostają właściwie bierne, a to na nich spoczywa główna odpowiedzialność. Trudno bowiem obwiniać przedsiębiorcę, że prowadzi działalność, zatrudnia ludzi, płaci podatki, zarówno te lokalne, jak i krajowe. Gmina ma w nich także swój udział. Z tym, że ta sama gmina równocześnie zezwala na budowę kolejnych budynków mieszkalnych, przekształca tereny rolne w osiedla mieszkaniowe, Zapomina przy tym, że ludziom, którzy się tu osiedlają powinno się zapewnić właściwą jakość życia. Wyjaśnienia, że każdy kupuje działkę i inwestuje na własne ryzyko są nie do przyjęcia. Dotyczy to zresztą nie tylko uciążliwości związanych z działalnością gospodarczą, ale też dostępności do mediów, dróg itd. Wśród firm na które najbardziej uskarżają się obecnie mieszkańcy, należy betoniarnia pana Mordaki. Jednak ich niepokój budzą także plany budowy kolejnych firm, w tym przetwórstwa mięsnego.
Zapraszamy do Kina Konesera: Prosta historia

Zapraszamy do Kina Konesera: Prosta historia

Filmy prezentowane w ramach Kina Konesera to najczęściej niszowe dzieła z niebanalną fabułą i inteligentnym humorem. Wyświetlane historie mają na celu nie tylko uprzyjemnić widzowi spędzony czas w naszym kinie, ale również wzbogacić go o nowe wartości, przeżycia i walory wizualne! Filmy Kina Konesera to często dzieła uhonorowane licznymi nagrodami na festiwalach filmowych.
Reklama

Wasze komentarze

Autor komentarza: o'kej toTreść komentarza: "Przykre, że w tomaszowskim samorządzie są tacy radni, którzy czerpią radość z rujnowania innych. Włażą z buciorami w prywatne życie, szukają haków, wymyślają kłamstwa, szerzą pomówienia" Zupełnie jakby autor o sobie...Źródło komentarza: Mieszkańcy skarżą się na uciążliwy hałas z firmy "Mordaka". Co na to przedsiębiorca?Autor komentarza: AjdejanoTreść komentarza: Masz rację. Pisiory, rządzące obecnie szpitalem, są tacy sami denni, jak ten Twój ulubiony ryży donek, rządzący całą Polską. Ten ryżowaty tylko dlatego rządzi Polską, aby na polecenie jego ukochanych potomków hitlera, ten nasz kraj maksymalnie maksymalnie zniszczyć. W tej polityce niszczenia Polski jest również zabieranie kasy dla całej służby zdrowia, w tym i dla szpitala w Tomaszowie. I żeby tym szpitalem zarządzał ekonomiczny geniusz, z niemieckim donkiem i tak przegra, jak jemu zabiorą kasę. Pozdrowienia od starego czekisty.Źródło komentarza: Usługi szpitala się kurczą. Nie będzie chirurgii twarzowo - szczękowejAutor komentarza: PasażerTreść komentarza: Dlaczego 40tka nie jedzie objazdem przez ul. Mazowiecka? Większość przystanków byłoby zachowanych, a tak ludzie nie zdążą do szkoły i pracy.Źródło komentarza: Korekta rozkładu MZK, trasy objazdowe autobusów w związku z zamknięciem mostu na rzece PilicyAutor komentarza: TMTreść komentarza: Tylko ryżu daje kasę albo nie daje;(Źródło komentarza: Usługi szpitala się kurczą. Nie będzie chirurgii twarzowo - szczękowejAutor komentarza: CzlowiekTreść komentarza: Tak się składa że obecny prezes i dyrektorzy TCZ to kolesie Twojego idola Antoniego a nie Donalda. TO ON ICH TU WSADZIŁ mimo że nie nadają się nawet do pasania gesi. Piszesz bzdury jak zwykle.Źródło komentarza: Usługi szpitala się kurczą. Nie będzie chirurgii twarzowo - szczękowejAutor komentarza: AK-47Treść komentarza: Znaj proporcjum, mocium panie!Źródło komentarza: Protestowali w sprawie polityki emigracyjnej
Reklama
Reklama

Napisz do nas

Zachęcamy do kontaktu z nami za pomocą formularza. Możecie dołączyć zdjęcia i inne załączniki. Podajcie swojego maila ułatwi to nam kontakt z Wami
Reklama
Reklama
Reklama