Zanim usiądziemy do stołu: cisza, porządek i „ten” klimat
W wielu domach Wigilia zaczyna się dużo wcześniej niż wieczorem. Jest sprzątanie, ubieranie drzewka, ostatnie zakupy i gotowanie „na jutro i na pojutrze”, bo przecież święta mają pachnieć domem. W tle często pojawia się kolędowanie (albo przynajmniej pierwsze kolędy puszczone z głośnika), a w niektórych regionach wciąż żywe są dawne praktyki i przekonania związane z tym dniem – od symbolicznych gestów po „małe wróżby” na pomyślność.
Pierwsza gwiazdka, czyli umowa społeczna wszystkich Wigilii
Klasyk klasyków: czekanie na pierwszą gwiazdkę. Dla jednych to piękny moment, dla innych – „znak startu”, że można wreszcie zjeść po całym dniu gotowania. Tradycja ta w wielu domach łączy się z krótką modlitwą lub chwilą refleksji i dopiero potem przechodzi się do najbardziej rozpoznawalnego w Polsce gestu.
Opłatek: mały kawałek, wielka rzecz
Dzielenie się opłatkiem to wciąż jeden z najsilniejszych symboli wigilijnego wieczoru: życzenia, pojednanie, „zostawmy to, co było”, nawet jeśli przez cały rok bywało różnie. W opisie tej tradycji często podkreśla się jej znaczenie jako gestu jedności i przebaczenia.
Biały obrus, sianko i puste miejsce
Na stole króluje biały obrus, a pod nim – sianko pod obrusem. To nie jest tylko dekoracja „bo tak się robi”. Sianko odsyła do symboliki betlejemskiej stajenki, a w wielu regionach wiązało się też z dawnymi zwyczajami wróżebnymi, np. wyciąganiem źdźbła siana „na szczęście” w nadchodzącym roku.
Obok tego pojawia się puste miejsce przy stole – interpretowane dziś najczęściej jako znak gotowości przyjęcia niespodziewanego gościa i pamięci o tych, których z nami nie ma. Ten motyw jest tak mocno zakorzeniony, że stał się jednym z „obowiązkowych” elementów polskiej Wigilii.
Dwanaście potraw… a czasem mniej, czasem inaczej
W wielu domach obowiązuje zasada 12 potraw wigilijnych – najczęściej tłumaczona symbolicznie (apostołowie, miesiące roku) i traktowana jako opowieść o obfitości oraz dobrym początku. Ale Polska jest tu różnorodna: zestaw dań różni się regionami, a „kanon” bywa negocjowany w każdej rodzinie osobno. W jednych domach królują barszcz i uszka, w innych zupa grzybowa, gdzie indziej pierogi z kapustą i grzybami, ryby w kilku odsłonach, makowiec, kutia czy kluski z makiem. Sama idea wspólnoty stołu i symbolicznej „pełni” jest ważniejsza niż idealna lista dań
Choinka – tradycja młodsza, niż się wydaje
Dla wielu osób choinka to oczywisty symbol świąt, ale historycznie to zwyczaj, który na ziemiach polskich upowszechnił się stosunkowo późno – na przełomie XVIII i XIX wieku, a szerzej na początku XIX stulecia, m.in. za sprawą wpływów niemieckich. Wcześniej w różnych regionach funkcjonowały inne formy zielonych dekoracji (np. podłaźniczka). Z czasem choinka stała się „królową salonu”, a dziś trudno wyobrazić sobie święta bez światełek i ozdób.
Kolędy i prezenty: rytuał wspólnego głosu
W wielu domach po kolacji przychodzi czas na kolędy i pastorałki – czasem śpiewane naprawdę, czasem „w tle”, ale jako znak, że zaczyna się świąteczne świętowanie. Do tego dochodzi wymiana prezentów (w różnych regionach i rodzinach w różnym momencie: przed kolacją, po kolacji albo dopiero w pierwszy dzień świąt). W opisie tradycji wigilijnych zwraca się uwagę, że to wszystko – śpiew, dary, wystrój, praktyki religijne i świeckie – tworzy spójną całość, którą trudno sprowadzić do samego jedzenia.
Jedna Wigilia, wiele Polsk
Najpiękniejsze jest to, że zwyczaje wigilijne w Polsce mają wspólny rdzeń, ale potrafią się różnić detalami: gdzieś bardziej „postnie”, gdzieś bardziej „tradycyjnie”, gdzie indziej nowocześnie, z nowymi smakami i nowymi rytuałami. A jednak kiedy przychodzi wieczór 24 grudnia, w wielu domach dzieje się to samo: zwalniamy, siadamy razem, życzymy sobie dobra i – choćby na chwilę – próbujemy być dla siebie łagodniejsi.
Napisz komentarz
Komentarze