Wyzwolenie Tomaszowa Mazowieckiego 18 stycznia 1945 roku

W południe 18 stycznia d-ca 11 Korpusu Panc. – gen. Juszczuk wydał rozkaz ponownego natarcia na Tomaszów. Jako pierwsza sforsowała Pilicę w rejonie Inowłodza i Spały 20 B.Panc., której oddziały dotarły do miasta od płn.-wsch. Główne zgrupowanie radzieckie, złożone z 65 i 36 Brygad Panc. wraz z posiłkami uderzyło na Tomaszów od płd., forsując Pilicę w rejonie Smardzewic. Piechota przeszła przez rzekę po lodzie w rejonie Utraty i Ludwikowa, zajmując płd.-wsch. dzielnice miasta, a w tym Brzustówkę. Następnie uruchomiono tutaj przeprawę brodem dla czołgów i samochodów. Pozostała część 36 B.Panc. wkroczyła do Tomaszowa przez prowizorycznie naprawiony most kolejowy, a także forsując Pilicę w rejonie Piekła za ujściem Wolbórki do tej rzeki.

Wzięty z trzech stron w wyniku manewru oskrzydlającego niemiecki garnizon Tomaszowa został rozgromiony przez Rosjan. Miasto zostało przez nich zajęte całkowicie do wieczora 18 stycznia. Na przedpolach Tomaszowa i w samym mieście zginęło, według źródeł radzieckich, około 20 tys. żołnierzy niemieckich i własowców. Starty radzieckie wyniosły 219 poległych żołnierzy, a w tym 17 oficerów i 9 podoficerów.

Za wzorowe wykonanie zadania bojowego oraz męstwo wykazane w walkach w rejonie Tomaszowa Maz. 11 Korpus pancerny został odznaczony orderem Suworowa II stopnia, a 15 jednostek najbardziej wyróżniających się w tych walkach otrzymało nazwy „Tomaszowskich”. O godz. 23.00 dnia 18 stycznia 1945 roku uczczono w Moskwie 24 salwami artyleryjskimi wyzwolenie Tomaszowa Maz. i innych miast nad Pilicą przez wojska I Frontu Białoruskiego.

Zdobycie Tomaszowa przez Armię Czerwoną przyniosło wolność prawie 300 więźniom, przetrzymywanym przez Niemców w katowni gestapo na Zapiecku oraz w fabrycznym budynku przy Al. Św. Antoniego. Ten ostatni uciekający Niemcy próbowali podpalić wraz z więźniami. Dzięki bohaterskiej postawie i poświęceniu mieszkańców i załóg tomaszowskich fabryk nie udała się Niemcom również planowana przez nich kompletna dewastacja tutejszego przemysłu.

Andrzej Kobalczyk