Groźny wstrząs anafilaktyczny

Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) to nagła reakcja, która może wystąpić u alergika w określonych sytuacjach – najczęściej po spożyciu pokarmów (np. owoce morza, orzeszki ziemne), zażyciu leków bądź podaniu antybiotyku (zwłaszcza penicyliny), użądleniu przez owady czy przy prowadzeniu leczenia odczulającego. Wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego zagraża życiu chorego, więc należy wiedzieć, jakie są jego objawy oraz co robić w takim przypadku.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego

Objawy wstrząsu anafilaktycznego występują nagle i równie gwałtownie ustępują pod wpływem leczenia. Reakcja ta może mieć różny stopień nasilenia – najgroźniejszy jest tzw. pełnoobjawowy zespół, który zagraża życiu alergika. Obejmuje on takie objawy jak złe samopoczucie, pobladnięcie, świąd dłoni i stóp obejmujący całe ciało, utratę przytomności, szybki i płytki oddech, wymioty, biegunkę, niewyczuwalne tętno, znacznie obniżone ciśnienie tętnicze, poty oraz zimne kończyny.

Na szczęście pełnoobjawowy zespół należy do rzadkości. Zwykle nasilenie objawów jest mniejsze, tj. występują rumień i pokrzywka całego ciała, świąd, obrzęk twarzy i błon śluzowych (powodujący trudności w połykaniu), duszność, możliwe napady astmy oskrzelowej oraz nieco obniżone ciśnienie tętnicze.

Ratownik medyczny Michał Wieczorek, w filmie „Co zrobić, gdy alergik straci przytomność?”, wymienia najczęściej występujące objawy wstrząsu anafilaktycznego, do których należą: postępujące uczucie duszności, uderzenie gorąca, osłabienie, obrzęki i wysypki w okolicy twarzy oraz szyi.

Co powinien zrobić alergik?

Po pierwsze, alergik nie powinien bagatelizować objawów i czekać, aż dolegliwości same miną. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że wstrząs anafilaktyczny przebiega bardzo gwałtownie i może doprowadzić do utraty przytomności. Pacjent w takiej sytuacji powinien niezwłocznie sam zażyć antyhistaminik (np. Zyrtec). Osoby narażone na wstrząs zwykle mają takie leki przy sobie i znają ich podstawowe działanie, ale nie zawsze wiedzą, jaką rolę odgrywa czas – zaznacza dr n. med. Andrzej Posz.

Jednak to nie wszystko. Ważne jest, by odpowiednio wcześnie poszukać kogoś, kto może pomóc – osoby z rodziny, sąsiada, kogoś z otoczenia. Należy szybko zadzwonić na pogotowie – pomoc lekarska jest niezbędna. Zdaniem ratownika medycznego o wiele lepiej jest przyjechać do poszkodowanego i sprawdzić, czy wszystko jest w porządku, niż wcale nie dostać takiego wezwania. Po przyjeździe karetki trzeba poinformować ratowników, że jest się alergikiem i na co jest się uczulonym. Dobrze jest także przekazać kontakt telefoniczny do osoby, która udzieli szczegółów odnośnie choroby.

W zależności od czynnika, który wywołał wstrząs anafilaktyczny, przed przyjazdem ratowników medycznych można pomóc sobie w następujący sposób.

Jeśli wstrząs został wywołany przez użądlenie owada, należy schłodzić miejsce, które zostało użądlone, a w przypadku użądlenia ręki bądź nogi – unieruchomić kończynę, ponieważ poruszanie będzie powodowało szybsze rozprzestrzenianie się trucizny po organizmie. Trzeba unikać zbędnego wysiłku, położyć się, by zminimalizować ryzyko upadku w przypadku utraty przytomności, a w razie znacznego osłabienia pomocne będzie uniesienie nóg do góry.

Jeśli wstrząs anafilaktyczny objawia się napadem astmy, należy zachować spokój, co pomaga unormować oddychanie, zastosować inhalator i poczekać, aż lek zadziała. Warto rozpiąć ubranie, aby ułatwić oddychanie, oraz zapewnić dopływ świeżego powietrza, np. prosząc kogoś o otwarcie okna. Jeżeli pojawia się duszność i suchość w ustach, ulgę przynosi zwilżenie ust wodą.

Pierwsza pomoc dla alergika

W przypadku, gdy alergik stracił przytomność z powodu wystąpienia u niego wstrząsu anafilaktycznego, ważne jest szybkie działanie. Należy natychmiast przerwać kontakt z alergenem (np. zaprzestać podawania leku), stale kontrolować podstawowe funkcje życiowe (sprawdzać, czy osoba oddycha), ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej bezpiecznej oraz wezwać karetkę pogotowia.

Ratownicy w filmie „Liczy się każda sekunda – wstrząs anafilaktyczny” na konkretnym przykładzie przedstawiają pełną procedurę postępowania w przypadku wezwania karetki do osoby z utratą przytomności i stwierdzenia u niej wstrząsu anafilaktycznego.

Pomoc medyczna

Ratownicy medyczni po przyjeździe do osoby poszkodowanej pytają ją (jeśli jest przytomna), na co choruje i jakie leki przyjmuje. Ważna jest także informacja, czy w przeszłości coś podobnego się zdarzyło. W lżejszych przypadkach stosuje się hydrokortyzon i wapno. W rozwiniętym wstrząsie jest podawana podskórnie adrenalina oraz domięśniowo leki przeciwhistaminowe.

Profilaktycznie osoby podatne na występowanie anafilaksji zawsze powinny mieć przy sobie zestaw do pierwszej pomocy, w którym znajduje się adrenalina w ampułkostrzykawce. Strzykawki z lekiem powinni mieć przy sobie uczuleni na owady (zwłaszcza pszczelarze), wszystkie osoby po incydencie wstrząsu, pacjenci z niestabilną astmą oraz niektórzy alergicy poddawani odczulaniu. Do niedawna były dostępne tylko zachodnie preparaty, takie jak Anapen i podobne (w cenie 200–300 zł), ale obecnie można kupić adrenalinę w ampułkostrzykawce na receptę za niecałe 30 zł – wyjaśnia dr n. med. Andrzej Posz, Reprezentant Środowiska Medycznego.

Rady alergologa

Dr nauk medycznych Wojciech Kaniuk, który jest Reprezentantem Środowiska Medycznego, udzielił kilka cennych rad dla alergików.

Osoby narażone na wstrząs anafilaktyczny, najczęściej spowodowany ukąszeniem przez owady, powinny zaopatrzyć się w zestaw przeciwwstrząsowy zawierający strzykawkę z adrenaliną oraz mieć zawsze przy sobie minimum dwie tabletki leku antyalergicznego. Ważne jest, by były przeszkolone w stosowaniu ampułkostrzykawek lub autostrzykawek z adrenaliną.

Osoby uczulone na leki powinny poprosić alergologa o ich wypisanie na kartce lub ulotce. Taki opis dobrze jest zafoliować i okazywać przy każdym kontakcie z lekarzem, pielęgniarką czy ratownikiem medycznym. W przypadku alergii pokarmowej trzeba znać nazwę uczulających pokarmów, także w kilku językach obcych; szczególnie istotne jest to w kraju, w którym spędza się urlop.

Należy poinformować towarzyszy podróży, domowników lub współlokatorów o skłonności do ostrej reakcji alergicznej w kontakcie z uczulającym czynnikiem. Zawsze lepiej zapobiegać, niż w dramatycznych okolicznościach liczyć na szybką, fachową pomoc.

Zdaniem ratownika Michała Wieczorka ważne jest to, żeby ludzie sami potrafili rozpoznać objawy wstrząsu anafilaktycznego oraz orientować się, jak postępować w takim przypadku. Taka wiedza może uratować życie niejednemu alergikowi.

Red. Anna Włoszek i Dariusz Młynarczyk